…mooie stad achter de duinen
Het Westbroekpark met een totale oppervlakte van ruim 18 ha, is begin jaren ’20, van de vorige eeuw, aangelegd volgens het plan van Pieter Westbroek, de vroegere directeur van de gemeentelijke plantsoenendienst. Na de Tweede Wereldoorlog werd dit park populair, omdat er vanaf 1948 bloemententoonstellingen werden georganiseerd. Het park heeft grote speelweiden, ruime vijvers en een bloementuin. Door de losstaande boomgroepen en schilderachtige doorkijkjes doet het park qua aanleg denken aan Engelse parken. De bloementuin is onlangs uitgebreid met vele vaste planten.
Het pronkstuk van het Westbroekpark is zonder enige twijfel het internationaal rosarium, een rozentuin waarin tussen eind juni en oktober zo’n 25.000 rozen bloeien op ongeveer 350 bedden. Jaarlijks vormt het rosarium het decor voor een internationaal rozenconcours, waarbij een internationale jury de rozen keurt en per categorie de certificaten goud, zilver of brons toekent.
Als eerste kunnen kwekers, maar ook amateurs, nieuwe nog niet in de handel zijnde rassen inzenden voor de keuringen in afdeling A. Deze rozen worden in kleine bedjes opgeplant op een veld buiten het rosarium. De Vaste Keuringscommissie (VKC) keurt de rassen anoniem en in totaal vijf maal. Daarna, in het tweede bloeiseizoen komt de Internationale Keuringscommissie (IKC) eenmaal een oordeel vellen. 75% van de punten staat dan al vast. De IKC voegt 25% toe. Gouden medailles in iedere categorie (trosrozen, grootbloemige rozen, park/heesterrozen, patiorozen, leirozen) voorwaarde is wel dat er minimaal 60 punten behaald zijn. Het is afwachten of deze nieuwe rassen ook daadwerkelijk in de handel worden gebracht.
Handelsrassen kunnen worden ingestuurd in afdeling B van het concours. Gemiddeld worden er zo’n 40 rassen per seizoen aangemeld (en soms nog meer). Dit betekent dat er tenminste 40 vakken in het rosarium moeten worden geruimd. Het is een komen en gaan van rozenstruiken in het Haagse Westbroekpark. Daardoorheen lopen ook nog eens de inzendingen voor de Excellence keuringen. De keuringen in afdeling B worden uitsluitend gedaan door de VKC. In afdeling B van het concours krijgen rassen die minimaal 60 punten behaald hebben een certificaat van aanbeveling. De rozenrassen die dit halen gaan over naar afdeling C.
Voor C kan men dus niet inschrijven; dat moet het ras verdienen. In feite is afdeling B het toelatingsexamen voor afdeling C. De hoogste onderscheiding in deze afdeling is de Gouden Roos van Den Haag. Een International Jury (IJ) samengesteld uit vakmensen en leken, komt jaarlijks eenmaal voor de keuring bijeen. Rozen in deze afdeling kunnen hooguit vijf maal (vijf jaar) aan de keuring deelnemen. 50% van de punten die door de VKC in afdeling B is toegekend, blijft gedurende die vijf jaar staan. In afdeling C zijn voor elke categorie de certificaten Goud (minimaal 67.5 punten), Zilver (minimaal 65.0 punten) en Brons (62.5 punten) te winnen. De rassen mogen vijf jaar deelnemen, maar er wordt nooit eenzelfde of een lagere onderscheiding uitgereikt. Een aparte commissie beoordeelt de rozen in afdeling C op geur.
Het Westbroekpark ligt tussen Madurodam en de badplaats Scheveningen. De hoofdingang is aan de Kapelweg en de achteringang is aan de Cremerweg. Het park is per openbaar vervoer te bereiken met tramlijn 9 (richting Scheveningen) en bus 21, halte Nieuwe Duinweg. Het park is het hele jaar dagelijks geopend. Toegang is gratis.
…laat uw pad langs rozen gaan
Het grondgebied van Winschoten maakt deel uit van ’s werelds grootste kweekcentrum van rozenonderstammen. Circa 80 procent van de wereldproductie van rozenonderstammen wordt gekweekt in het gebied Winschoten – Noordbroek – Veendam. Jaarlijks worden vanuit dit gebied ongeveer 70 miljoen onderstammen over de hele wereld geëxporteerd. Logisch, dat men op een gegeven moment ook iets van het uiteindelijke product wilde laten zien. Zo ontstond in 1967 als showroom van de Oost-Groninger rozenkwekers en met steun van het bedrijfsleven, het rosarium waar op 1,6 hectare inmiddels zo’n 320 verschillende rassen (20.000 rozen) bijeengebracht zijn. Van alle geëxposeerde rozen worden de naam en de kweker genoemd.
Landelijk is het Winschoter rosarium eveneens van betekenis. In Nederland zijn er nl. enkele rosaria – waaronder dat te Winschoten – die deelnemen aan de zogeheten “Excellence Roses keuring”. Die keuring biedt rozenkwekers de mogelijkheid hun rozenrassen in te zenden om de kwaliteit langdurig te testen. Niet alleen op diverse grondsoorten, maar ook onder verschillende klimatologische omstandigheden. Die verschillen kunnen in beide gevallen, zelfs in ons kleine land, nog vrij groot zijn. Pas wanneer de rozen een strenge keuring met succes hebben doorstaan, wordt een nationaal certificaat afgegeven met het predikaat “Excellence Rose”.
Vanaf 2004 is besloten om het rosarium uitsluitend met biologische gewasbeschermings-middelen te behandelen. Door te stoppen met het gebruik van chemische gewasbescherming zijn de resultaten voor de vakman en de particuliere rozenliefhebber nog betrouwbaarder dan voorheen.
Door het organiseren van de rozensnoeidag in maart, de Dag van het Park in mei en de Groenmarkt op de eerste zaterdag in juli en het organiseren van beeldenexposities laten steeds meer mensen hun pad langs rozen gaan in Winschoten.
Verder is er in het “oude Stadspark” een schitterende Rododendron route aangelegd in “Woodland” sfeer. Deze route is 3 km lang en heeft 300 verschillende winterharde variëteiten. Deze route is aangelegd om vroeg in het seizoen voordat de rozen bloeien, ook bloei te krijgen.
Het rosarium in het stadspark aan de Mr. D.U. Stikkerlaan in Winschoten is het gehele jaar toegankelijk. Er is een rozenpaviljoen waar men koffie kan drinken, er kan geluncht worden en men kan er uitgebreid dineren.
…een groene gemeente
In Boskoop kunt u een Boomkwekerijmuseum, de sortimentstuin van het proefstation, diverse collectietuinen en het rosarium bezichtigen.
Het rosarium ligt aan de Parklaan tegenover het NS station van Boskoop. In het rosarium, dat 1,5 hectare groot is, staan ongeveer 160 rozenrassen (2.600 rozen) de hele zomer in bloei. Behalve de rozen zijn er in het park ook vaste planten, heesters en bomen aangeplant. De rozen worden jaarlijks door een keuringscommissie beoordeeld op bloemkleur, vorm van de bloem, blad en groeiwijze. In het park staan zitbanken, één is er aangeboden door de Nederlandse Rozenvereniging, zodat de bezoeker in alle rust van de bloemenpracht kan genieten. Het rosarium is het hele jaar dagelijks geopend. Toegang is gratis.
Het Boomkwekerijmuseum is gedeeltelijk gevestigd in een boomkwekershuis uit 1870. In het museum kunt u een collectie van oude boomkwekerijgereedschappen en een zeer uitgebreide vakbibliotheek bezichtigen. Bij het museum is een historische tuin met rozenrassen uit de jaren 1600-1900. De sortimentstuin van het proefstation toont een enorme verscheidenheid aan gewassen. De gewassen zijn overzichtelijk gerangschikt en voorzien van wetenschappelijke benamingen. Ook is in Boskoop een aantal collectietuinen van particulieren te bezichtigen. U vindt hier collecties van bijv. esdoorns, toverhazelaar, kardinaalsmuts, azaleas en bergden aan.
Het adres en meer informatie vindt u op de website van het museum boomkwekerijmuseum.nl
Het rosarium te Utrecht ligt in of liever juist buiten het Wilhelminapark (noot 1). In de jaren 1887 en 1888 kocht de gemeente Utrecht de buitenplaatsen Het Hogeland en het Oudwijkerveld aan om er aantrekkelijke woningen voor de gegoede burgerij te bouwen. Een park maakte hier deel van uit. De landschapsarchitect H. Copijn won de prijsvraag voor de inrichting van het park, dat ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898 omgedoopt werd tot Wilhelminapark. In 1913 werd het park uitgebreid met een rosarium naar ontwerp van J.J. Denier van der Gon, sinds 1893 plantagemeester van het park (noot 2).
Het initiatief kwam van de vereniging ‘Nos Jungunt Rosae’, die in april 1910 een brief zond aan het college van Burgemeester en Wethouders van Utrecht met daarin onder meer de volgende strofe: ‘Zooals uw college mogelijk bekend is, worden in de landen, waar de rozencultuur bloeit, door de leidende rozenvereenigingen met medewerking der Gemeentebesturen Rosaria aangelegd, voorzien van de beste, voor het betreffende klimaat gebleken rozen, welker qualiteiten tevoren op daarvoor speciaal aangelegde proefvelden worden onderzocht.’ en voorts: ‘Onze Vereeniging nu heeft gemeend het voorbeeld van hare zustervereenigingen in het buitenland te moeten volgen, nu de rozencultuur de laatste jaren ook in ons Nederland in zoo sterke mate is vooruit gegaan’ (noot 3).
De vereniging vroeg de gemeente een terrein van circa één hectare voor tien jaar in bruikleen te geven. NJR zou dan een plan opstellen, de rozen leveren en het planten en onderhouden ervan verzorgen. De gemeente stemde in met het voorstel, zij het niet zo snel als de vereniging had gehoopt. Met name het ‘rooien van hinderlijke bomen’ leidde tot een verschil van mening, maar in maart 1912 kon met de aanleg van het park worden begonnen. Niet alleen hadden B&W last gegeven tot het rooien van bomen, ook lieten zij een waterleiding en een fontein aanleggen. In het januarinummer van 1913 van Rosarium werd de plattegrond van het Utrechtse rosarium afgebeeld en was een lijst van de te planten rozen opgenomen (noot 4).
Over de beplanting valt te lezen: ‘De hoofddeelen van ‘t park zijn wat de stuikrozen aangaat, ieder zoveel doenlijk in dezelfde tint gehouden; de stamrozen daarintegen zijn in verschillende kleuren gekozen, teneinde eene gewenschte afwisseling van kleur te verkrijgen. Het geheele cirkelvormige middengedeelte (…) is beplant met licht- tot donker roode struikrozen. (…) De buitenrand is beplant met voornamelijk rose variëteiten, met tusschenplanting van hoogstammen in verschillende kleuren’ (noot 5).
Verder wordt vermeld dat direct tegenover de ingang drie perken zijn beplant met struikrozen, waaraan de namen van bestuursleden van NJR zijn verbonden. Het middelste vak met de nieuwe donkerrode roos, R. ‘Mevr. Dora van Tets’ genoemd naar de echtgenote van de secretaris, rechts daarvan vond men een perk met R. ‘Jonkheer J.L. Mock’ de voorzitter van de vereniging en links een perk met R. ‘Veluwezoom’, welke roos gewonnen werd door de ondervoorzitter M.J. baron van Pallandt. Het rozenpark was niet uitsluitend met rozen beplant, ook enige sierheesters kregen een plaats, evenals in bijzondere vormen gesnoeide buxus-palmen. De officiële opening van dit eerste openbare rosarium in Nederland vond plaats op 7 juni 1913. Het bleek een succes. De secretaris van NJR meldde met enige trots, dat duizenden het rosarium bezochten.
Vrijwel exact negentig jaar later, op 12 juni 2003, vond wederom een opening plaats na een ingrijpende opknapbeurt. De oude plattegrond is vrijwel gehandhaafd en centraal staat een fraaie fontein in de vorm van een granaatappel. De gietijzeren rozenbogen en het hekwerk zijn wit geschilderd, waardoor de blik van de beplanting wordt afgeleid. Helaas heeft de gemeente gemeend de rond het rosarium staande rhododendronhaag te moeten verwijderen. Het a-historische argument voor deze ingreep is dat de groenblijvende omzoming het zicht vanaf de rijweg op de rozentuin zou belemmeren. Het omgekeerde is nu het geval: vanuit het rosarium heeft men op hinderlijke wijze zicht op het passerende verkeer en de vele verkeersborden. Niettemin is het rosarium een historisch verantwoord juweeltje temidden van de vroeg twintigste-eeuwse bebouwing.
Noten
1. Oldenburger, 1995-2000, deel Oost en Midden pp. 255 en 258-259.
2. Rosarium, november 1912, p. 54. afb. 105 + 106.
3. Ibidem, mei 1910 pp. 34-35.
4. Ibidem, januari 1913 pp. 69-71 en 85.
5. Ibidem, p. 69.
Gidsje ‘Het Utrechts Rosarium’
In 2013 verscheen het gidsje bij uitgeverij Matrijs: ‘Het Utrechts Rosarium, een cultuurhistorische wandeling’ door Rudo den Hartog met medewerking van Andre Jas en Paul van Seters.
De webpagina naar het boekje ‘Het Utrechts Rosarium’ Uitgeverij Mathijs
Tekst en foto’s
Tjitske Brolsma
Rozendorp – Noord Limburg
In Rozendorp Lottum en directe omgeving worden jaarlijks ongeveer 20 miljoen struikrozen gekweekt. Dit staat gelijk aan 70% van de Nederlandse productie; met recht wordt Lottum dan ook het rozendorp van Nederland genoemd. Als de miljoenen rozen in en rondom Lottum weer prachtig in bloei staan, is Rozendorp Lottum meer dan een bezoek waard. Niet alleen het bekende rozenfestival trekt de bezoekers naar Lottum. Vele rozenliefhebbers, fietsers en dagjesmensen weten de weg naar het rozendorp van Nederland te vinden. De Rozenhof (Rozentuin, Rozenkenniscentrum en toeristeninformatie), het Rosarium Lottum, rozendelicatessen in een mooie rozentuin aan de Maas, drie tuincentra gespecialiseerd in rozen met geurende rozentuinen, een prachtige kijktuin met vele rozen, natuurlijk de prachtig bloeiende en geurende rozenvelden van de vele Lottumse rozenkwekers en de rozenfietsroute die langs al dit moois voert, maken een bezoek meer dan waard!
In het centrum van Lottum, vlak bij het marktplein waar gratis parkeergelegenheid is, ligt ‘De Rozenhof’. U vindt hier een unieke combinatie van Rozentuin, Rozenkenniscentrum. De rozenteelt in al haar facetten komt tot leven in de Rozentuin en het Rozenkenniscentrum van De Rozenhof Lottum. Bezoekers aan het Rozenkenniscentrum kunnen zich alle informatie verschaffen over rozen, Excellence- en ADR-rozen, de verzorging en de geschiedenis van rozen, het tweejaarlijks Rozenfestival en Rozendorp Lottum.
Bovendien zijn er Groepsrondleidingen en Rozenarrangementen mogelijk (reservering noodzakelijk) vanaf 4 personen.
De voornaamste doelstellingen van de Rozenhof zijn vooral het promoten van de Roos, met name de gezonde duurzame roos en het promoten van Rozendorp Lottum als het Rozendorp van Nederland. Het promoten van en het verzorgen van educatie over het beste product onder de rozen, een gezond, onderhoudsvriendelijk, milieuvriendelijk duurzaam product. Het bekendmaken van het bestaan van vele sterke, gezonde, rijk- en doorbloeiende rozen, die steeds minder ziektegevoelig zijn en die zonder inzet van chemische middelen een goed resultaat kunnen geven in tuinen, plantsoenen, terrassen en balkons. Door educatie aan onder meer het “groene” onderwijs, consumenten en toeristen, plantsoendiensten en tuinarchitecten/hoveniers kennis te verspreiden over de schoonheid, duurzaamheid en eenvoudige onderhoudsmogelijkheden van de roos. Deze educatie en informatie-verstrekking vindt plaats vanuit de Rozentuin, het RozenKennisCentrum en Toeristeninformatie.
De Rozentuin, met een oppervlakte van 6000 m2 met 4000 rozen en 230 variëteiten, is de enige plaats in Nederland waar nagenoeg alle rozen met het Europese predicaat ‘Excellence-roos’ en die met het Duitse predicaat ‘ADR-Rose’ rozen bij elkaar staan. Verder ligt in de Rozentuin een Excellence-keuringstuin. De rozen die hier staan worden 3 jaar lang volgens zware criteria beoordeeld of ze voor het predicaat ‘Excellence Rose’ in aanmerking komen. In de Rozentuin worden geen gewasbeschermingsmiddelen gebruikt.
Speciale activiteiten in de rozentuin van De Rozenhof
Elke bezoeker kan zijn of haar favoriete Roos kiezen.
Onderhoud van de Rozentuin, bezetting van het Rozenkenniscentrum etc. is allemaal vrijwilligerswerk.
De Rozenhof en het Rozenkenniscentrum zijn van begin mei tot eind oktober dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur. De Rozenhof is rolstoelvriendelijk.
Voor meer informatie kunt u op de volgende link klikken: www.rozenhoflottum.nl
Het Rosarium Vondelpark ligt in het noordwesten van het park en is dagelijks vrij toegankelijk. De rozentuin heeft 63 zeshoekige rozenperken met bijna evenveel rozensoorten. Op de foto het perk R. ‘Marie Pavie’. Als bijzonderheid zijn de perken omringd door lage ligusterhagen en er ligt een patroon van oude klinkerbestrating. In het midden ligt gazon waarop gelopen en gezond kan worden, in de randen wilde rozen, heesters en bomen. De rozentuin heeft sinds enkele jaren nieuwe “Rozenbanken“ aan de noord- en oostzijde naar het ontwerp van ontwerpbureau Anouk Vogel.
In de rozentuin vindt u verschillende rozenrassen en soorten. De perken zijn circa 23 m2 groot waarin gemiddeld 150 rozen groeien van dezelfde soort. In 2016 zijn 18 hele perken vernieuwd. Sinds het voorjaar 2014 wordt de rozentuin volledig onderhouden door vrijwilligers namens de Stichting Hart voor het Vondelpark in samenwerking met de Gemeente Amsterdam.
Plattegrond met foto’s van de rozentuin staan op www.inhetvondelpark.nl/rosarium
Op initiatief van de Vereniging tot bevordering der Rozenteelt “Nos Jungent Rosae” werd in 1936 het eerste Rosarium aangelegd in het Vondelpark, ontworpen door Jello Jongsma en F.J. Abbing met 144 rozenvakken. De aanleg werd door het Comité “Praktisch Werken Amsterdam” uitgevoerd, een groep van circa 70 jonge werklozen. Aanvankelijk als Rozententoonstelling opgezet met de naam “Kleurenpracht II” in samenhang met een tentoonstelling van 37 beelden, samengebracht door de Amsterdamse Kring van Beeldhouwers. Na augustus 1936 werd het een openbaar toegankelijk Rosarium. In het zuidwesten stond een halfronde stenen “Oprichtersbank” die bij het 75-jarig jubileum van het toen particuliere parkbestuur in 1939 werd onthuld om de oprichters van de vereniging te eren.
Overzicht van het Rosarium 1936 www.inhetvondelpark.nl/rosarium1936
In 1952 schonk de particuliere vereniging het gehele park aan de Gemeente Amsterdam die hiermee eigenaar werd van het Vondelpark. Na circa 20 jaar is dit eerste Rosarium in relatie met een hele parkrenovatie vervangen in 1958 door het huidige Rosarium naar het ontwerp van architect Egbert Mos.
De Oprichtersbank is in 2010 gerestaureerd en aangepast door Geert Lebbing, en verplaatst naar een zonniger plek in het noordwesten. De namen van de 34 oprichters van de “Vereeniging tot oprichting van een Rij- en Wandelpark te Amsterdam“ zijn hierop vermeld.
Bij de opening van het Rosarium in 1958 werd het beeld van “Teun de Jager” geplaatst, een personage uit het boek “Camera Obscura” (1839) van Nicolaas Beets (Hildebrand). Het beeldje is gemaakt door Jan Bronner. Het complete “Hildebrandmonument” met 8 beelden en een fontein staat in Haarlem, in de Haarlemmerhout.
De Auguste Victoria rozentuin van Huis Doorn is in 1903 ontworpen door de bekende tuinarchitect Hugo A.C. Poortman. In opdracht van Wilhelm II past kweker Gerardus van Noordt in 1920 het ontwerp aan. Hij legt meer nadruk op de symmetrie, waardoor het T-vormige grondplan beter tot zijn recht komt. Binnen de paden en gazons worden ronde en rechthoekige rozenperken uitgespaard. De tuin is omgeven door rhododendrons en een taxushaag. Ook ontbreken voor een rozentuin kenmerkende elementen niet, zoals een pergola, prieel en rozenbogen, evenmin als tuinvazen, beeldjes en een zonnewijzer.
Wilhelm laat duizenden rozen aanplanten in meer dan 40 verschillende soorten en in prachtige kleurnuances. Een persoonlijke inbreng van de keizer is een perk in de vorm van het IJzeren Kruis, een hoge Pruisische militaire onderscheiding. Het centrale perk is een (verkleinde) kopie van het middenvak van het toenmalige rosarium in het Berlijnse Tiergarten. De rozentuin is in het voorjaar van 1921 geopend en opgedragen aan de kort daarvoor gestorven keizerin Auguste Viktoria.
De rozentuin raakt na het overlijden van Wilhelm ernstig in verval.
In 1996 is ze gereconstrueerd volgens het oude grondplan en wordt sindsdien onderhouden door een groep vrijwilligers, die zich ten doel stelt de tuin in authentieke vorm en in oude luister te handhaven.
In bijgaande PDF vindt u informatie over de rozen: Huisdoorn rozen in de tuin
Tekst en foto’s
Tjitske en Jolco Brolsma
Informatie over Museum Huis Doorn vindt u op de website www.huisdoorn.nl
Kasteeltuinen Arcen is een landschapspark rond Kasteel Arcen. Het 32 hectare tellende park maakt deel uit van Landgoed Arcen dat meer dan 400 hectare groot is. Het park is, zoals de naam al aangeeft, gevestigd in het Noord – Limburgse Arcen, een toeristische parel aan de rivier de maas. Zowel op het park als in het dorp Arcen vindt u aantrekkelijke horecagelegenheden en winkeltjes. U kunt voor een eerste kennismaking terecht op de Kasteelhof waar u vanaf het terras van Brasserie Het Koetshuys een mooi uitzicht heeft op het Kasteel. De Kasteelhof is vrij toegankelijk.
Kasteeltuinen Arcen was aanvankelijk bedoeld als publiekspresentatie van de koningin onder de bloemen, de roos. Uiteindelijk is het park uitgegroeid tot een veelzijdig landschapspark. Het park geniet bekendheid in binnen- en buitenland. Een stenen brug vormt de verbinding tussen het Kasteeleiland en het Rosariumeiland. Net als het Kasteel zijn hier stijlelementen uit de barok aanwezig. De belangrijkste zijn:
De oorspronkelijke rozentuin was op klassieke wijze verdeeld in 16 gelijke vierkanten. Bij de aanleg van dit Rosarium zijn 10 vakken hersteld als verschillende rozentuinen. Deze zijn door hagen van Haagbeuk van elkaar gescheiden. De ontbrekende zes vakken hebben plaats gemaakt voor een barokke vijverpartij met waterval en fonteinen.
Het Rosarium telt circa 12.000 rozenstruiken van meer dan 400 verschillende rozensoorten. De tien rozentuinen hebben elk een ander thema. Naast de vele rozen staan in de rozentuinen ook vaste planten, bomen en heesters. Hierdoor ontstaat een afwisselend beeld, dat u tevens ideeën laat zien over de veelzijdige beplanting van allerlei gewassen in combinatie met rozen.
Jaarlijks vindt er in Kasteeltuinen Arcen het Rozenfestijn plaats. Vanaf het tweede t/m het vierde weekend van juni staat de roos centraal in het hele park. Rondom ‘de koningin der bloemen’ worden diverse extra activiteiten georganiseerd.
Meer informatie vindt u op: Kasteeltuinen Arcen.
De rozencollectie van het Belmonte Arboretum Wageningen heeft zijn definitieve plek gekregen. Alle 650 struiken zijn herschikt naar afkomst en verwantschap, voorzien van naambordjes én gesnoeid. Als basisindeling is voor drie hoofdgroepen gekozen: historische tuinrozen, moderne tuinrozen en wilde rozen. De historische rozen zijn in twee vakken dicht bij het koetshuis geplaatst.
Duizenden cultivars historische tuinrozen zijn in de loop der eeuwen gekweekt. De meeste bestaan echter niet meer, omdat ze ziek werden of niet mooi genoeg werden gevonden. Mode speelde een grote rol in samenhang met een telkens veranderende tuinarchitectuur. De historische rozen die de eeuwen wel hebben doorstaan, zijn de sterkste cultivars en die koesteren we hier. In de rozenvakken zijn de rozen groepsgewijs naar verwantschap gerangschikt.
Waarom zijn er eigenlijk twee vakken met historische tuinrozen aangelegd? Het antwoord is snel te geven: omdat er een duidelijke scheiding is aan te brengen in hun ontstaansgeschiedenis. Aan de ene kant van het grasveld staan de rozencultivars van groepen die vóór 1800 zijn ontstaan. Deze hebben zich in Europa en het Midden-Oosten ontwikkeld uit een beperkt aantal wilde soorten. De eerste tuinrozen dateren al van voor het begin van onze jaartelling. Vrijwel al deze rozencultivars bloeien alleen in juni. Aan de andere kant van het grasveld staan de historische tuinrozen uit 1800-1867, de periode waarin plantenzoekers en missionarissen rozen uit China meenamen. Met deze rozen zijn nieuwe eigenschappen ingebracht zoals herbloei, extra geuren en kleuren. Veel historische cultivars bloeien in zachte pasteltinten. Slechts enkele cultivars hebben fel gekleurde bloemen. Met name de kleuren oranje en felrood ontbraken. Het tijdperk historische rozen sluit af in 1867 met de introductie van de roos ‘La France’, behorend tot de groep theehybriden of grootbloemige rozen. Veel daarna volgende cultivars zijn voortgekomen uit kruisingen met deze groep.
1. Gallicagroep Rosa gallica
Veruit de belangrijkste stamouder is de Franse roos (Rosa gallica). Deze soort is van buitengewone betekenis voor de ontwikkeling van tuinrozen. Tot in de huidige moderne tuinrozen is de invloed van deze roos nog zichtbaar.
In het wild komt R. gallica voor in Midden- en Zuid-Europa. Al heet de soort Franse roos, in Frankrijk is hij zeldzaam en staat er op de Rode Lijst. In Nederland is de roos niet inheems. R. gallica heeft enkele bloemen met vijf kroonbladeren. Daarvan afgeleide cultivars hebben enkelvoudige of gevulde bloemen, meestal purperrood of roze.
Sinds de Middeleeuwen zijn de rozen uit de gallicagroep veel gekweekt, waaronder de Apothekersroos (R. gallica ‘Officinalis’) met halfgevulde bloemen. Zoals de naam aangeeft diende de roos als geneeskruid tegen een veelheid aan ziekten en kwalen. Aanvankelijk werd de roos in kloostertuinen gekweekt; monniken waren immers de artsen van die tijd. In 1900 zijn er zelfs nog leveringen gedaan aan het Nederlandse leger.
2. Albagroep Rosa alba ‘Plena’
R. alba – een kruising tussen R. gallica en een vorm van de inheemse hondsroos (R. corymbifera) – is tevens een belangrijke stamouder. De oudste albarozen dateren uit de Romeinse tijd. In de Middeleeuwen zijn ze veel gekweekt. Op den duur nam de belangstelling af, vermoedelijk omdat er moeilijk mee gekruist kon worden.
De bolle, zeer gevulde rozen afgeleid van R. centifolia (honderdbladige roos of koolroos) zijn vermoedelijk in de 16e eeuw in Nederland ontstaan en veelvuldig afgebeeld door 17e-eeuwse Nederlandse schilders. Rozen van de groep R. damascena (genoemd naar Damascus in Syrië) produceren kostbare rozenolie. Zij ontstonden minstens 3000 jaar geleden in het Midden-Oosten. Zogenoemde mosrozen zijn in de 17e eeuw ontstaan als mutanten van R. centifolia en R. damascena. De geurende klieren op de kelkblaadjes en bloemstelen zien er uit als mos.
Eind 18e eeuw ontstond de Portland Groep met intens geurende bloemen op korte stelen en met herbloei. Een voorbeeld is R. ‘Rose de Rescht’, genoemd naar de Iraanse stad Rescht.
3. Centifoliagroep R. ‘Fantin Latour’
4. Damascenergroep R. ‘La ville de Bruxelles’
6. Portlandgroep Rosa ‘Rose de Rescht’
Bij al deze groepen geldt: er zit ook genetisch materiaal van R. gallica in.
7. Chinagroep R. ‘Old Blush’
8. Foetidagroep Rosa foeida ‘Persiana’
Engelse plantenzoekers en Franse missionarissen namen na 1800 tijdens hun ontdekkingstochten rozen uit China mee naar Europa. Ze troffen er een ware genenbron: in China komen van nature 95 van de 200 wilde soorten wereldwijd voor. Ook worden in China al meer dan 5000 jaar rozen in tuinen gekweekt, al ver voor de tijd dat het Midden-Oosten en Europa de roos ontdekten als geliefde sier- en nutsplant.
9. Remontant hybride groep R. ‘La Reine’
Missionarissen en plantenzoekers werkten in China met gevaar voor eigen leven. Het land was verboden terrein voor Europeanen en een aantal missionarissen moest hun zendingsdrang met de dood bekopen. Eén plantenzoeker, vermomd als Chinees, wist ver het land binnen te dringen en op zijn tocht verzamelde hij diverse rozen. Enige missionarissen zijn geëerd met een rozennaam, waaronder Rosa davidii, genoemd naar pater David. In Belmonte staat deze wilde roos in het rozenvak Aziatische wilde rozen.
10. Bourbongroep R. ‘Honerine de Brabant’
Met de komst van de Chinese rozen werden nieuwe eigenschapen geïntroduceerd: herbloei (na de bloei in juni volgt in de zomer een tweede bloeiperiode), extra geuren en fellere kleuren. Nog steeds zijn deze eigenschappen aanwezig in onze moderne tuinrozen.
11. Noisettegroep R. ‘Blush Noisette’
Bezoekers kunnen straks in het gras tussen de historische rozen zitten en rondlopen. Aan de randen van het grasterras zijn hoog oprijzende, geurende klimrozen geplant. Om en om staat er een grootbloemige klimroos en een rambler, een klimroos met dunne, slappe takken en kleinere bloemen, rijk bloeiend in grote trossen.
Piet Bakker en Ria Dubbeldam
Foto’s – Els de Krijger
Met dank aan de redactie voor de toestemming tot plaatsing van dit artikel verschenen in het Bulletin van het Belmonte Arboretum nr. 69, juni 2016.
